Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy 2023 - Rynek pracy w prawie

Co do zasady, by cudzoziemiec z kraju trzeciego mógł legalnie pracować w Polsce potrzebuje legalnego pobytu (dokumentu pobytowego, np. wizy, karty pobytu) i zezwolenia na pracę. Wiąże się to z załatwianiem czasochłonnych formalności. Aby uprościć i przyspieszyć procedurę zatrudniania obywateli Ukrainy, którzy masowo przybyli do Polski po wybuchu wojny 24 lutego 2022 r., 12 marca 2022 r. wprowadzono przepisy specjalne, zawarte w ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Dotyczą one m.in. kwestii pobytowych obywateli Ukrainy i ich zatrudniania przez polskich pracodawców.

Legalny pobyt obywateli Ukrainy w Polsce

Ustawa „wojenna” reguluje kwestię legalnego pobytu w Polsce obywateli Ukrainy, zarówno tych, którzy przybyli do RP po wybuchu wojny, czyli po 23 lutego 2022 r., jak i tych, którzy byli w naszym kraju wcześniej.

W przypadku uchodźców specustawa stanowi, że jeżeli obywatel Ukrainy przybył legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. i deklaruje zamiar pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jego pobyt na tym terytorium uznaje się za legalny do 4 marca 2024 r. Ta data (4 marca 2024 r.) to efekt nowelizacji specustawy „wojennej” z kwietnia 2023 r. Pierwotnie ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy zakładała legalny pobyt obywateli Ukrainy przez 18 miesięcy, licząc od 24 lutego 2022 r.

Warto dodać, że kwietniowa nowelizacja ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy przedłużyła do 31 sierpnia 2024 r. prawo pobytu w Polsce tych obywateli Ukrainy, którzy legalnie przybyli do Polski od 24 lutego 2022 r. w związku z działaniami wojennymi w Ukrainie i którzy:

• w dniu 4 marca 2024 r. korzystają z wychowania przedszkolnego, realizują obowiązek szkolny albo realizują obowiązek nauki w polskim systemie oświaty (zgodnie z Prawem oświatowym);
• w dniu 4 marca 2024 r. pobierają naukę w przedszkolu lub szkole funkcjonujących w ukraińskim systemie oświaty z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość.

Przedłużenie to dotyczy także rodziców lub opiekunów tych osób, jeśli są one niepełnoletnie.

Do 30 września 2024 r. przedłużony zostaje pobyt obywateli Ukrainy przystępujących do polskiego egzaminu maturalnego w terminie poprawkowym.

Czytaj także: Wiza – co warto wiedzieć?

Kwietniowa nowelizacja specustawy „wojennej” reguluje również kwestię legalnego pobytu obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski przed wybuchem wojny. Do 4 marca 2024 z mocy prawa (czyli bez konieczności dokonywania jakichkolwiek czynności) przedłużeniu ulega okres pobytu obywatela Ukrainy w Polsce na podstawie wizy krajowej oraz okres ważności tej wizy, pod warunkiem, że ostatni dzień pobytu w Polsce na podstawie wizy przypadał w okresie od 24 lutego 2022 r. Wiza krajowa w okresie przedłużenia okresu pobytu oraz okresu ważności nie uprawnia do przekraczania granicy.

Jeżeli obywatel Ukrainy przebywa w Polsce:

• na podstawie wizy Schengen wydanej przez organ polski lub inne państwo obszaru Schengen,
• na podstawie dokumentu pobytowego wydanego przez inne państwo obszaru Schengen,
• w ramach ruchu bezwizowego

i ostatni dzień dopuszczalnego okresu pobytu na terytorium RP na tych dokumentach przypada w okresie od dnia 24 lutego 2022 r., jego pobyt uznaje się za legalny do 4 marca 2024 r.

Jeżeli ostatni dzień okresu ważności zezwolenia na pobyt czasowy udzielonego obywatelowi Ukrainy przypada w okresie od dnia 24 lutego 2022 r., okres ważności tego zezwolenia ulega przedłużeniu z mocy prawa do 4 marca 2024 r.

W przypadku upływu ważności w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. kart pobytu, polskich dokumentów tożsamości cudzoziemca, dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany” wydanych obywatelom Ukrainy, ich ważność ulega przedłużeniu do 4 marca 2024 r.

Przedłużenie do 4 marca 2024 r. dotyczy także terminów do opuszczenia przez obywatela Ukrainy terytorium Polski (z art. 299 ust. 6 ustawy o cudzoziemcach) oraz terminów dobrowolnego powrotu (z art. 315 ust. 1 ustawy o cudzoziemcach), które przypadały w okresie od dnia 24 lutego 2022 r.

Zezwolenie na pobyt czasowy obywateli Ukrainy ze statusem UKR

Od 1 kwietnia 2023 r. obywatele Ukrainy, którzy przebywają w Polsce legalnie na mocy przepisów specustawy „wojennej” i posiadają status UKR, mogą składać wnioski o:

• zezwolenie na pobyt czasowy i pracę (art. 114 ustawy o cudzoziemcach),
• zezwolenie na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji (art. 127 ustawy o cudzoziemcach),
• zezwolenie na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej (art. 142 ustawy o cudzoziemcach).

Ponadto, gdy obywatel Ukrainy nie spełnia wymogów udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy ze względu na deklarowany cel pobytu lub okoliczności, które są podstawą ubiegania się o to zezwolenie, nie uzasadniają jego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres dłuższy niż 3 miesiące, lub wobec obywatela Ukrainy zachodzą okoliczności uzasadniające odmowę udzielenia mu zezwolenia na pobyt czasowy inne niż określone w art. 100 ust. 1 pkt 2–5 lub art. 165 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, w okresie do dnia 24 sierpnia 2023 r. udziela mu się zezwolenia na pobyt czasowy na okres 1 roku, licząc od dnia wydania decyzji.

Zatrudnienie obywateli Ukrainy

Najprostszą formą zatrudnienia każdego obywatela Ukrainy, który legalnie przebywa w Polsce jest wysłanie do urzędu pracy (właściwego ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania) powiadomienia o powierzeniu wykonywania pracy obywatelowi Ukrainy. Jest to opcja bezpłatna, która umożliwia zatrudnienie obywatela Ukrainy i zgłoszenie tego faktu już po rozpoczęciu pracy. W przypadku zezwolenia na pracę lub oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy najpierw należy uzyskać dokument, a dopiero potem zatrudnić cudzoziemca.

Powiadomienie wysyła się w ciągu 14 dni od zatrudnienia obywatela Ukrainy za pośrednictwem systemu praca.gov.pl (należy wejść w zakładkę „Usługi elektroniczne”, następnie „Zatrudnianie cudzoziemców” i „Powiadomienie o powierzeniu wykonywania pracy obywatelowi Ukrainy (PSZ-PPWPU”)).

Czytaj także: Ruch bezwizowy – których krajów dotyczy?

Specustawa „wojenna” w artykule 22 ust. 1a stanowi, że obowiązek powiadomienia nie dotyczy przypadku, w którym obywatel Ukrainy wykonuje pracę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zgodnie z przepisami art. 87 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Oznacza to, że jeżeli obywatel Ukrainy ma, np. wizę i pracuje w ramach oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy, pracodawca nie musi wysyłać powiadomienia. Podobnie w przypadku obywateli Ukrainy, którzy mają np. zezwolenie na pobyt stały lub są zwolnieni z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę na podstawie innych przepisów, są np. absolwentami polskiej szkoły ponadpodstawowej lub studentami studiów stacjonarnych na polskiej uczelni.

Ważną zmianę dotyczącą zatrudnienia w ramach powiadomienia wprowadziła styczniowa (2023 r.) nowelizacja ustawy specjalnej o pomocy obywatelom Ukrainy. Dotychczasową treść dokumentu uzupełniono o ustępy 1b i 1c art. 22. W pierwszym z nich czytamy:

„1b. Jeżeli zezwolenie na pobyt czasowy i pracę, o którym mowa w art. 114 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2021 r. poz. 2354, z późn. zm.6)), zostało udzielone z zastrzeżeniem wymogu powiadomienia, o którym mowa w ust. 1, przepisu ust. 1a nie stosuje się.”

Oznacza to, że jeżeli cudzoziemiec otrzymał zezwolenie na pobyt czasowy i pracę, w którym widnieje powołanie na art. 22 ustawy specjalnej o pomocy obywatelom Ukrainy (dotyczący powiadomienia), pracodawca bezwzględnie powinien wysłać powiadomienie do właściwego urzędu pracy.

Drugi dodany ustęp (1c) dotyczy sytuacji, w której obywatel Ukrainy rozpoczął pracę przed udzieleniem zezwolenia na pobyt czasowy i pracę (z powołaniem na art. 22 ustawy specjalnej o pomocy obywatelom Ukrainy). Czytamy w nim, że w takim przypadku bieg terminu, 14 dni, na wysłanie powiadomienia rozpoczyna się w dniu doręczenia decyzji o udzieleniu tego zezwolenia obywatelowi Ukrainy.

Obywatele Ukrainy, którzy korzystają w Polsce z ochrony czasowej, określonej w specustawie „wojennej” mogą pracować wyłącznie na powiadomieniu. Inne formy legalizacji zatrudnienia (zezwolenie na pracę, oświadczenie o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcowi) dotyczą tych obywateli Ukrainy, którzy przebywają w Polsce na wizie, karcie pobytu lub w ramach ruchu bezwizowego (oni mogą również pracować w ramach powiadomienia urzędu pracy).

Szczegółowych informacji na temat zatrudniania cudzoziemców udzielają konsultanci Zielonej Linii pod numerem telefonu 19524.

Wojciech Napora (Zielona Linia 19524, Centrum Informacyjne Służb Zatrudnienia)

Źródło:

Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.

Ustawa z dnia 14 kwietnia 2023 r. o zmianie nazw uczelni służb państwowych nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, o zmianie ustawy o Policji, ustawy o Straży Granicznej, ustawy o Państwowej Straży Pożarnej oraz niektórych innych ustaw.