Powrót

Stosunek pracy a umowy cywilnoprawne

Artykuł zgodny ze stanem prawnym na dzień: 2022-01-07

Pracę można świadczyć w różnych formach. O tym, którą wybrać decydują w głównej mierze charakter wykonywanego zajęcia i deklaracja stron. Jak różne formy świadczenia pracy wyglądają w świetle obowiązujących przepisów? Czym jest stosunek pracy, a czym świadczenie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych? Odpowiadamy.

Przepisów dotyczących różnych form zatrudnienia należy szukać przede wszystkim w Kodeksie pracy i Kodeksie cywilnym. Kodeks pracy opisuje wszelkie zagadnienia związane ze stosunkiem pracy. W Kodeksie cywilnym znajdują się przepisy odnoszące się do umów cywilnoprawnych, np. umów zlecenia, umów o dzieło.

 

Czym jest stosunek pracy?

Odpowiedź na pytanie, czym jest stosunek pracy znajduje się w Kodeksie pracy. W artykule 22. tej ustawy czytamy, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Watro przywołać również definicję „zatrudnienia” z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, według której zatrudnienie oznacza wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego oraz umowy o pracę nakładczą (tzw. chałupnictwo).

Mówiąc o stosunku pracy można wyróżnić kilka cech, które go charakteryzują.

Pracownik wykonuje pracę w warunkach podporządkowania kierownictwu pracodawcy i jest obowiązany do stosowania się do poleceń przełożonego.

W przypadku stosunku pracy pracownik jest obowiązany do starannego działania, a nie do uzyskania określonego rezultatu.

Pracownik nie może samodzielnie decydować o miejscu, czasie i formie świadczenia pracy.

W zamian za świadczoną pracę pracodawca płaci pracownikowi wynagrodzenie. Co ważne! Pracownik nie może się zrzec prawa do wynagrodzenia.

Innymi cechami stosunku pracy są: osobiste świadczenie pracy przez pracownika, ciągłość stosunku pracy oraz nieponoszenie ryzyka związanego z jego zatrudnieniem.

Ważne jest również to, że to pracodawca ponosi ryzyko prowadzenia działalności (gospodarcze, produkcyjne i osobowe).

 

Podstawa nawiązania stosunku pracy

Z Kodeksu pracy wynika, że podstawą nawiązania stosunku pracy może być:

  • umowa o pracę,
  • powołanie,
  • wybór,
  • mianowanie,
  • spółdzielcza umowa o pracę.

 

Inne formy świadczenia pracy

Stosunek pracy nie jest jedyną formą świadczenia pracy. Inną popularną możliwością jest zawarcie umowy cywilnoprawnej, np. umowy zlecenia lub umowy o dzieło. W tym przypadku nie mają zastosowania przepisy Kodeksu pracy. Osoba świadcząca pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej nie jest pracownikiem w myśl tej ustawy. Nie obowiązują jej przepisy dotyczące m.in. czasu pracy czy urlopu wypoczynkowego. W przypadku umów cywilnoprawnych najważniejsze są ustalenia zawarte w samej umowie, a kwestie nieuregulowane umową rozstrzyga Kodeks cywilny.

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy określa pracę świadczoną na podstawie umów cywilnoprawnych jako inną pracę zarobkową. W dokumencie czytamy, że inna praca zarobkowa oznacza wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umów cywilnoprawnych, w tym umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy o pomocy przy zbiorach w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników albo wykonywanie pracy w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych.

 

Najpopularniejsze umowy cywilnoprawne

Do najczęściej zawieranych umów cywilnoprawnych należą umowa zlecenia i umowa o dzieło. W przypadku pierwszej z nich zleceniobiorca zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla zleceniodawcy. W odróżnieniu od umowy o pracę umowa zlecenia może być nieodpłatna (zapis o braku wynagrodzenia za zlecenie powinien znaleźć się w umowie). Jest określana umową starannego działania, która charakteryzuje się brakiem stosunku podporządkowania się. Zleceniobiorca samodzielnie decyduje o sposobie wykonania zlecenia i w określonych przypadkach może powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej.

Umowa o dzieło to umowa, w której wykonawca zobowiązuje się wykonać określone dzieło na rzecz zamawiającego. Jest ona określana mianem umowy rezultatu, co oznacza, że warunkiem otrzymania wynagrodzenia jest wykonanie dzieła w sposób prawidłowy i zgodny z umową. Wykonawca nie jest zobowiązany do osobistego wykonania dzieła, nie podlega też poleceniom zamawiającego, określającym czas, miejsce i sposób wykonania dzieła.

 

Kwestie sporne

Chociaż o rodzaju zawieranej umowy decydują strony, warto pamiętać, że jeżeli wykonywana praca nosi znamiona stosunku pracy, to zawarcie umowy cywilnoprawnej zamiast umowy o pracę stanowi naruszenie obowiązujących przepisów. Dlatego o tym, czy mamy do czynienia ze stosunkiem pracy świadczy nie nazwa umowy, a warunki w jakich jest świadczona praca. W razie wątpliwości pracownik może zwrócić się do inspektora pracy, który ustali, czy pomimo zawartej np. umowy zlecenia nie ma przesłanek do zatrudnienia na podstawie umowy o pracę.

W jednym z wyroków (z dnia 3 czerwca 2008 r. (I PK 311/07)) Sąd Najwyższy orzekł, że sąd może ustalić istnienie stosunku pracy nawet wtedy, gdy strony w dobrej wierze zawierają formalnie umowę cywilnoprawną, lecz jej treść lub sposób jej realizacji odpowiada cechom stosunku pracy.

W innym wyroku Sądu Najwyższego, z dnia 9 lipca 2008 r. (I PK 315/07), czytamy, że obowiązki polegające na dozorowaniu obiektów nie mogą mieć charakteru dzieła, ponieważ polegają na wykonywaniu pewnych powtarzających się czynności bez możliwości osiągnięcia rezultatu, co wskazuje na charakterystyczną dla stosunku pracy ciągłość świadczenia pracy.

Warto także przytoczyć fragment jeszcze jednego wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2008 r. (I UK 282/07). Czytamy w nim, że o rodzaju zawartej umowy decyduje nie tylko i nie tyle jej nazwa, ile cel i zgodny zamiar stron. O wyborze podstawy zatrudnienia decyduje bowiem przede wszystkim zgodna, autonomiczna wola stron. Kwalifikacja umowy o świadczenie usług jako umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej budzi w praktyce istotne trudności i należy jej dokonywać poprzez rozpoznanie i wskazanie jej cech przeważających (dominujących).

 

 

Wojciech Napora (Zielona Linia 19524, Centrum Informacyjne Służb Zatrudnienia)

Źródło:

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy.

Państwowa Inspekcja Pracy „Prawo pracy”.


Uwaga! Wszystkie treści i materiały zamieszczane na portalu www.zielonalinia.gov.pl, opracowywane przez grupę redakcyjną, mają charakter informacyjny. Redakcja portalu dokłada wszelkich starań, aby informacje w nim zawarte były rzetelne i wiarygodne. Nie stanowią one wiążącej interpretacji przepisów prawnych.

Zobacz podobne artykuły:

  • Nie ze wszystkich uprawnień rodzicielskich skorzysta jednocześnie matka i ojciec
    Kodeks pracy przewiduje liczne uprawnienia związane z rodzicielstwem. Jednym z nich jest zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej oraz zakaz delegowania poza stałe miejsce pracy rodzica wychowującego dziecko do ukończenia przez nie 8. roku życia. Czy oboje rodzice mają prawo skorzystać z tego uprawnienia? Co w przypadku, gdy tylko jeden z nich jest zatrudniony? Podpowiadamy.

  • Umowa o pracę tymczasową a uprawnienia pracownicze
    Czym jest umowa o pracę tymczasową i jakie są warunki zatrudnienia na jej podstawie? Odpowiedzi znajdziesz poniżej.

  • Zadaniowy czas pracy - zasady
    Zadaniowy czas pracy jest jednym z systemów czasu pracy. Na czym polega i kto może pracować w takim systemie? Podpowiadamy.

  • Równe traktowanie w zatrudnieniu
    Równe traktowanie pracowników jest podstawową zasadą prawa pracy. Kodeks pracy zakazuje wszelkiej dyskryminacji w zatrudnieniu. Podpowiadamy, jakie są przesłanki dyskryminacji oraz kiedy pracownik ma prawo ubiegać się o odszkodowanie.

  • Przerwy w pracy
    Od czego zależy długość i ilość przerw w pracy? Czy czas odpoczynku zawsze wlicza się do wymiaru czasu pracy? Kto może skorzystać z dodatkowej przerwy? Odpowiadamy.

  • Praca zdalna – czy pracodawca musi wyrazić na nią zgodę?
    O możliwość wykonywania pracy zdalnie musi zawnioskować pracownik oraz otrzymać zgodę pracodawcy. W jakich przypadkach pracodawca może nie wyrazić zgody i odrzucić wniosek pracownika? Sprawdź!

  • Urlop wypoczynkowy w okresie wypowiedzenia
    Urlop wypoczynkowy udzielany jest na wniosek pracownika, jednak nie zawsze pracodawca ma obowiązek taki wniosek uwzględnić. Wyjątkową sytuacją jest okres wypowiedzenia pracownika. Co stanowi Kodeks pracy? Podpowiadamy.

  • Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem
    Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem jest jednym ze sposobów na doprowadzenie do ustania stosunku pracy, czyli pożegnania się z pracownikiem lub pracodawcą. O czym należy pamiętać składając wypowiedzenie? Jaki ma ono wpływ na zasiłek dla bezrobotnych? Odpowiadamy.

  • Potrzebujesz dostępu do starszych informacji? Skorzystaj z naszego Archiwum wiadomości.

    Pokaż/ukryj panel komentarzy