O sygnalistach, czyli kim jest whistleblower?
Artykuł zgodny ze stanem prawnym na dzień: 2025-06-06
Sygnalista to dość tajemnicze określenie osoby, która działa w celu eksponowania nieprawidłowości w różnych sferach życia, w tym pracy. Jakie są genezy tego zjawiska i najgłośniejsze przypadki tego typu działań na świecie?
Ustawa o ochronie sygnalistów stanowi, że sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą.
Termin ten wywodzi się od angielskiego „whistleblower”, oznaczającego dosłownie „gwiżdżącego”, „osobę dmuchającą w gwizdek”. Sformułowania tego zaczęto używać jeszcze w XIX wieku, kiedy rolę tę pełnili sędziowie na zawodach sportowych lub funkcjonariusze (marynarze, policjanci, kolejarze), którzy przez gwizdnięcie sygnalizowali faul, naruszenie przepisów czy potencjalne zagrożenie.
Określenie to przylgnęło do osób, które podejmowały działania demaskujące naruszenia prawa czy dobrych praktyk. Przez lata utożsamiało się je głównie z łamaniem przepisów w środowisku pracy, jednak wraz z rozwojem mediów – a zwłaszcza Internetu i mediów społecznościowych – sygnaliści swoimi wystąpieniami niejednokrotnie wywierali wpływ na opinię publiczną i rządy także w innych sferach życia. Niezależnie od skali działania, ich aktywność nierozerwalnie wiąże się z zagrożeniami dla nich samych.
Zagrożenia dla sygnalistów
Podstawową i najpowszechniejszą formą represji wobec nich jest mobbing w miejscu pracy. Posądzany przez kierownictwo o demaskatorstwo może być w mniej lub bardziej wysublimowany sposób przymuszany do zmiany swojego postępowania. Towarzyszy temu marginalizowanie w środowisku i tworzenie wizerunku „czarnej owcy”.
Sygnaliście może być także zredukowane wynagrodzenie. Pracodawca potrafi takiej osobie odmówić przedłużenia umowy lub wstrzymać awans. Jego propozycja zresztą może być formą manipulacji ze strony kierownictwa. Katalog środków, którymi mogą posłużyć się zagrożeni ujawnieniem malwersacji jest szeroki – większość jednak sprowadza się do psychicznego lub finansowego złamania postawy sygnalisty. Skrajną ich formą jest przemoc fizyczna lub wręcz pozbawienie życia.
Kontrowersyjni demaskatorzy
Jednym z najbardziej znanych w globalnej skali demaskatorów jest Julian Assange. Ten australijski aktywista zyskał rozpoznawalność dzięki założonemu przez siebie portalowi WikiLeaks. Miał on służyć demaskowaniu nadużyć władzy. Przez lata publikowane były na nim tajne dokumenty, także państwowe. Życiorys Assange’a (m.in. ukrywanie się na terenie ambasady Ekwadoru w Londynie oraz późniejsze przyznanie się do zarzutu szpiegostwa) sprawiły, że wraz ze swoim otoczeniem dla wielu stali się postaciami niewiarygodnymi. Z drugiej strony, apologeci założyciela WikiLeaks postrzegają wymierzone w niego działania jako przejaw zemsty ze strony skompromitowanych – ich zdaniem – rządów.
Innym z przykładów wątpliwych moralnie demaskatorów jest Edward Snowden. Ten były pracownik CIA i kontraktor NSA ujawnił tysiące tajnych amerykańskich dokumentów. Oskarżony o szpiegostwo udał się do Rosji, gdzie otrzymał azyl polityczny, a obecnie także obywatelstwo.
Są to najgłośniejsze, a zarazem najbardziej kontrowersyjne postacie, które możemy zaklasyfikować do grona sygnalistów. Poza nimi są jednak tysiące innych (najczęściej anonimowych), którzy podejmują ryzyko wyeksponowania i zainteresowania opinii publicznej zauważonymi przez siebie nadużyciami.
Warto nadmienić, że tytuł Człowieka Roku tygodnika Time w 2002 roku otrzymała trójka demaskatorek: Cynthia Cooper z Worldcom, Sherron Watkins z Enronu oraz Coleen Rowley z Federalnego Biura Śledczego (FBI).
Okładka magazynu Time z 30.12.2002 r. Źródło: Time.com
Pierwsze z wymienionych Pań ujawniły wielomiliardowe oszustwa finansowe w swoich firmach. Rowley zaś, jako agentka FBI, zeznawała przed amerykańską komisją śledczą w sprawie wykroczeń wobec ludzi podejrzanych o terroryzm.
Ochrona sygnalistów
Państwa i organizacje międzynarodowe w zróżnicowanym zakresie podchodzą do obrony praw sygnalistów. Najpoważniej do tej kwestii podchodzą państwa uznawane za ustabilizowane ośrodki liberalnej demokracji. Od 1988 roku w Stanach Zjednoczonych działa National Whistleblower Center. Jej celem jest uświadamianie społeczeństwa na działalność sygnalistów i lobbowanie na rzecz ich praw.
Konieczność wdrażania przepisów odnośnie zgłaszania i zapewniania ochrony sygnalistom wynika z dyrektywy Unii Europejskiego. Stanowi o tym dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. Ma ona swoje odzwierciedlenie w obowiązującej w Polsce od 25 września 2024 roku ustawy o ochronie sygnalistów.
Jakie są jej założenia i w jaki sposób polskie prawo gwarantuje ochronę sygnalistom – o tym już niedługo w naszym kolejnym artykule.
Adam Utko (Zielona Linia 19524, Centrum Informacyjne Służb Zatrudnienia)
Uwaga! Wszystkie treści i materiały zamieszczane na portalu zielonalinia.gov.pl,opracowywane przez grupę redakcyjną, mają charakter informacyjny. Redakcja portalu dokłada wszelkich starań, aby informacje w nim zawarte były rzetelne i wiarygodne. Nie stanowią one wiążącej interpretacji przepisów prawnych.
Zobacz podobne artykuły:
Zmiany w przepisach dotyczących polskiego rynku pracy 1 czerwca 2025 r. weszły w życie nowe przepisy dotyczące polskiego rynku pracy. Swoim zakresem obejmują one m.in. bezrobotnych. Zmienia się wiele w zasadach rejestracji, kontaktu z urzędem pracy, jak i warunkach przyznawanych wsparć. Ponadto wprowadzone zostały nowe zasady powierzania pracy cudzoziemcom. W tym przypadku, również mamy do czynienia z ważnymi zmianami.
Co działa, a co nie. Co zrobić, jak się nie chce? Zmotywowanie się do działania wbrew niechęci to jedno z najczęstszych wyzwań we współczesnym świecie. Wydawałoby się, że skoro coś „trzeba zrobić”, to wystarczy wola. Ale właśnie w tym miejscu psychologia rozkłada sytuację na czynniki pierwsze i pokazuje: człowiek nie działa jak maszyna. To, że coś „powinno być zrobione”, nie oznacza jeszcze, że pojawi się energia, koncentracja czy zaangażowanie. A więc – co działa, a co nie?
Stres i wypalenie zawodowe – cichy wróg współczesnego pracownika Współczesny rynek pracy niesie za sobą wiele wyzwań. Ciągła presja na efektywność, wysokie tempo życia, rywalizacja, brak stabilności zatrudnienia oraz stale rosnące oczekiwania pracodawców prowadzą do wzmożonego stresu, który – jeśli nie jest właściwie zarządzany – może przerodzić się w wypalenie zawodowe. Ten problem dotyczy coraz większej liczby osób i coraz częściej nie tylko przedstawicieli zawodów wysokiego ryzyka psychicznego, jak lekarze, nauczyciele czy pracownicy socjalni, ale również menedżerów, a nawet freelancerów.
Naukowcy w potrzebie – nowa propozycja NAWA Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej (NAWA) została powołana m.in. w celu umiędzynarodowienia polskiej nauki i wzmocnienia w jej ramach współpracy międzynarodowej. Niedawno agencja ogłosiła nowy program – Naukowcy w potrzebie. Na czym polega i do kogo jest skierowany?
Czterodniowy tydzień pracy – czy to realne? Wraz z nastaniem nowego roku wielu z nas sięga po kalendarz i wertuje karty w poszukiwaniu potencjalnych długich weekendów. A co jeśli już niedługo będzie nam przysługiwać prawo do trzech dni wolnych w tygodniu?
Work-life balance, czyli jak pogodzić pracę z życiem prywatnym? Rosnące tempo życia, natężenie obowiązków zawodowych i rosnąca frustracja wśród pracowników sprawiły, że w ostatnich latach w dyskusji na temat rynku pracy coraz częściej słyszymy o zasadzie work-life balance. Jakie są jej założenia i jak można ją wdrożyć?
Zezwolenie jednolite a ważne zezwolenie na pracę Jest kilka dokumentów, które legalizują pracę cudzoziemców. W związku z tym, może dojść do sytuacji, w której zostanie wydane zezwolenie na pobyt czasowy i pracę w trakcie ważnego zezwolenia na pracę. Co wówczas? Odpowiadamy.
Legalizacja pobytu i pracy cudzoziemca Jakie dokumenty legalizują pobyt i pracę cudzoziemca?
