Rozmowa o prawie pracy [WYWIAD] - Wywiady

Państwowa Inspekcja Pracy najczęściej kojarzy się pracodawcom z niezbyt przyjemnymi kontrolami. Proszę powiedzieć, czym jeszcze zajmuje się Państwowa Inspekcja Pracy i czy należy się jej bać?

Głównym zadaniem Państwowej Inspekcji Pracy jest oczywiście kontrola i nadzór nad przestrzeganiem przepisów z zakresu prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontrola legalności zatrudnienia. Jednakże wspomniane działania kontrolne nie powinny budzić strachu wśród pracodawców, którzy przestrzegają przepisów prawa. Ponadto należy pamiętać, iż Państwowa Inspekcja Pracy nie tylko kontroluje, ale również wspomaga pracodawców poprzez:

• udzielanie bezpłatnych porad prawnych z zakresu prawa pracy, legalności zatrudnienia oraz bezpieczeństwa i higieny pracy,
• promowanie ochrony pracy (kampania i programy prewencyjne oraz promocyjne),
• doradztwo, szkolenia, konkursy oraz inne działania informacyjne, np. organizowanie punktów konsultacyjnych,
• edukację młodzieży i studentów.

Do podstawowych zadań PIP należy również badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz kontrola działań pracodawców zapobiegających tym wypadkom.

Ponadto należy wskazać, że Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach realizuje szereg projektów adresowanych do ludzi młodych, wchodzących na rynek pracy, jak również najmłodszych zamieszkujących tereny wiejskie.

Z mojej inicjatywy w 2021 r. ruszył projekt informacyjny „Pierwsza praca pierwszy krok”, który adresowany jest głównie do osób podejmujących pierwszą pracę zarobkową, w tym między innymi pracę sezonową w okresie wakacyjnym. Na terenie województwa śląskiego organizowane są mobilne punkty informacyjne, w których specjaliści Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach uświadamiają młodych ludzi, uczniów, studentów, wkraczających na rynek pracy, jakie przysługują im prawa, a także zwracają uwagę na zagrożenia związane z podjęciem pracy. W punktach tych z pomocy mogą uzyskać również przedsiębiorcy chcący w sposób zgodny z przepisami zatrudnić pracowników sezonowych. Głównym celem projektu jest rozpowszechnianie obowiązujących przepisów prawa pracy dotyczących między innymi legalności zatrudnienia, wynagrodzenia z tytułu zawartych umów o pracę czy też umowy cywilnoprawnej umowy zlecenia, jak również przepisów dotyczących technicznego bezpieczeństwa pracy.

Na uwagę zasługuje także projekt „#bezpiecznybajtelnaroli”, który jest realizowany na podstawie zawartego w grudniu 2021 r. porozumienia w sprawie zasad współdziałania pomiędzy mną, jako Okręgowym Inspektorem Pracy w Katowicach a Komendantem Wojewódzkim Policji w Katowicach. Podstawowym celem projektu jest poprawa bezpieczeństwa wśród dzieci, poprzez uświadomienie zagrożeń i niebezpieczeństw wynikających z miejsca zamieszkania, jakim jest gospodarstwo rolne, a także promowanie bezpiecznych postaw. W roku szkolnym 2021/2022 zorganizowano spotkania, podczas których specjaliści Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach oraz Policji wskazali najmłodszym metody przeciwdziałania niebezpieczeństwom związanym z przebywaniem i zabawą na obszarach wiejskich. Projekt #bezpiecznybajtelnaroli jest również próbą zasygnalizowania oraz poinformowania społeczeństwa o problemie wypadkowości dzieci na wsi. Duże znaczenie w dbałości o ich bezpieczeństwo ma także edukacja ich rodziców, a także uświadamianie im zagrożeń oraz sposobów na ich ograniczenie.

Ponadto, ogromnym zainteresowaniem cieszą się organizowane przez Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach szkolenia przeznaczone dla pracodawców dotyczące znowelizowanych przepisów w zakresie zatrudniania cudzoziemców, ze szczególnym uwzględnieniem obywateli Ukrainy, z uwagi na konflikt zbrojny za naszą wschodnią granicą.

Chcę zaznaczyć także, że w październiku br. odbędzie się uroczysta gala, podczas której zostanie rozstrzygnięty wojewódzki etap „Pracodawca organizator pracy bezpiecznej”, którego celem jest promowanie pracodawców z województwa śląskiego, którzy organizują pracę w sposób zapewniający najwyższy poziom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, a także wzorowo przestrzegają przepisów prawa.

Umowa o pracę czy umowa zlecenia? To pytanie często zadają sobie pracodawcy. Czy na tym polu dochodzi do wielu naruszeń przepisów?

Każdego roku inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach przeprowadzają kilka tysięcy kontroli dotyczących między innymi prawidłowości zatrudnienia osób na podstawie umów cywilnoprawnych zamiast umów o pracę. Inspektorzy pracy sprawdzają również, czy osobom przyjmującym zlecenie lub świadczącym usługi, właściwie wypłacane jest wynagrodzenie – w wysokości nie niższej niż wynikająca z wysokości minimalnej stawki godzinowej. Wśród głównych przyczyn niezgodnego z prawem zawierania umów cywilnoprawnych są próby minimalizowania kosztów zatrudnienia oraz niedostateczna znajomość przepisów prawa.

Jakie błędy najczęściej popełniają pracodawcy z punktu widzenia prawa pracy?

Do najczęściej popełnianych przez pracodawców błędów w zakresie przestrzegania prawa pracy należy:

•   niewypłacanie lub nieterminowe wypłacanie wynagrodzenia za pracę,
•   nieprowadzenie lub nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy,
•   nieprzestrzeganie przepisów dotyczących odpoczynku pracowników oraz pracy w godzinach nadliczbowych,
•   nieudzielanie lub nieprawidłowości w udzielaniu urlopu wypoczynkowego,
•  zatrudnianie „na czarno” bez jakiejkolwiek umowy.

Zatrudnianie cudzoziemców to, zwłaszcza w ostatnim czasie, temat bardzo popularny. Na co powinni większą uwagę zwracać pracodawcy?

Zmiany przepisów dotyczące zatrudnienia cudzoziemców, w tym zmiany wymuszone przez skutki działań wojennych w Ukrainie, spowodowały nałożenie na siebie kilku procedur legalizacji pracy. Zatem, po pierwsze, pracodawcy powinni zwrócić uwagę na to, czy cudzoziemiec posiada dokument potwierdzający legalny pobyt w Polsce. Ważne jest to, w jakiej sytuacji znajduje się cudzoziemiec, bo w niektórych sytuacjach cudzoziemiec może być zwolniony z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, np. posiadający Kartę Polaka, czy będący studentem studiów stacjonarnych na polskiej uczelni. Jeżeli jednak cudzoziemiec nie jest zwolniony z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, pracodawcy powinni zwrócić uwagę na procedurę, która będzie najwłaściwsza odnośnie naszego cudzoziemca - czy to jest obywatel Ukrainy, wobec którego można zastosować tryb uproszczony, tj. powiadomienie do PUP w terminie 14 dni od podjęcia pracy, czy obywatel państwa, np. Białorusi, odnośnie którego można złożyć do PUP oświadczenie o powierzeniu pracy, czy też mamy do czynienia z cudzoziemcem, od którego wymagane jest posiadanie zezwolenia na pracę, wydanego przez wojewodę. Należy pamiętać o podpisaniu umowy przed rozpoczęciem pracy, a umowa powinna być zrozumiała dla cudzoziemca.

Jak pracodawcy radzą sobie z legalizacją zatrudnienia obywateli Ukrainy? Czy ta uproszczona procedura zatrudnienia jest kłopotliwa dla pracodawców? Z czym mają najwięcej problemów?

W ocenie inspektorów pracy kontrolujących legalność zatrudnienia pracodawcy dobrze radzą sobie z procedurą przygotowaną dla obywateli Ukrainy. Niestety nie oznacza to, że kontrole nie stwierdzają nieprawidłowości, zdarzają się bowiem przypadki nieterminowego powiadomienia urzędu pracy o zatrudnieniu cudzoziemca lub niepowiadomienia urzędu w ogóle. Kontrolujący inspektorzy pracy nie odnotowali sygnałów o kłopotach z legalizacją pracy, da się jednak zauważyć, że niektórzy pracodawcy mają problem z odróżnieniem różnych trybów legalizacji, nawet odnośnie obywateli Ukrainy. Obecna możliwość zatrudnienia obywateli Ukrainy, w porównaniu z dotychczas stosowanymi procedurami jest z pewnością najprostsza. Jednakże nawet najprostsza procedura wymaga znajomości przepisów, a tej czasem pracodawcom brakuje.

Pracodawcy często narzekają na zmienność przepisów. Z jakich źródeł mogą czerpać wiedzę na temat prawa pracy i zmian w tym zakresie?

Wiedzę na temat prawa pracy i zmian w tym zakresie pracodawcy mogą czerpać z materiałów i informacji udostępnianych przez Państwową Inspekcję Pracy na stronach internetowych.

Działania Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach są popularyzowane za pośrednictwem mediów społecznościowych, takich jak: Facebook, Twitter, YouTube, gdzie na bieżąco informujemy o zmianach w obowiązujących przepisach, a także organizowanych szkoleniach, konkursach i konferencjach.

Pracodawcy ponadto mają możliwość uczestniczenia w licznych szkoleniach i webinariach organizowanych przez Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach, których celem jest podniesienie poziomu wiedzy ich uczestników z zakresu prawa pracy. Udzielamy zarówno pracownikom, jak i pracodawcom osobistych i telefonicznych bezpłatnych porad prawnych, a od tego roku dodatkowo za pomocą Microsoft TEAMS. Szczegółowe informacje dotyczące dni i godzin udzielania porad prawnych można znaleźć na stronie Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach.

Z kim pracodawcy mogą konsultować swoje wątpliwości dotyczące prawa pracy?

Tak jak wspomniałem powyżej, pracodawcy mogą uzyskać pomoc w ramach udzielanych przez Państwową Inspekcję Pracy bezpłatnych porad prawnych z zakresu prawa pracy, legalności zatrudnienia oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Porad udzielają także inspektorzy pracy w trakcie prowadzonych czynności kontrolnych.

Wiem, że planowane są zmiany w Kodeksie pracy w związku z koniecznością wdrożenia przez Polskę Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1152 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej. Czego będą, w głównej mierze, one dotyczyć i kiedy ostatecznie wejdą w życie?

Projekt nowelizacji Kodeksu pracy opublikowany przez Radę Ministrów wdrażający dyrektywę work-life balance (nr 2019/1158) oraz dyrektywę w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej (nr 2019/1152) przewiduje wiele istotnych zmian mających na celu przede wszystkim wyrównania szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy oraz równego traktowania płci, a także poprawy warunków pracy poprzez promowanie bezpieczniejszego i bardziej przewidywalnego zatrudnienia. Zasadnicza zmiana ma dotyczyć przede wszystkim umów na czas określony, gdyż po nowelizacji w przypadku wypowiedzenia takiej umowy konieczne będzie wskazanie przez pracodawcę przyczyny podjęcia takiej decyzji, tak jak ma to miejsce obecnie w przypadku umowy na czas nieokreślony. Ponadto odnośnie umowy na okres próbny ma zostać dodana możliwość przedłużenia jej o czas urlopu lub innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika. Rozszerzeniu ma ulec także katalog informacji, jakie pracodawca będzie musiał przekazać pracownikowi. Między innymi pracodawca ma być zobowiązany do poinformowania pracownika o przysługujących mu przerwach w pracy czy o sposobie przemieszczania się pomiędzy miejscami wykonywania pracy. Przewidywane zmiany dotkną także przepisów związanych z rodzicielstwem. Zwiększeniu ma ulec zwłaszcza łączny wymiar urlopu rodzicielskiego, który po nowelizacji w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie ma wynosić 41 tygodni albo 43 tygodni w razie porodu mnogiego. Co ważne, w ramach urlopu rodzicielskiego każdemu z rodziców-pracowników ma przysługiwać prawo do indywidualnego urlopu rodzicielskiego w wymiarze 9 tygodni. W wyniku nowelizacji do Kodeksu pracy ma zostać wprowadzony również nowy rodzaj urlopu, tj. urlop opiekuńczy, w wymiarze 5 dni. Urlop ten ma nie być jednak płatny. Projektodawca przewidział także w projekcie ustawy obok obowiązującego urlopu na żądnie, zwolnienie od pracy w razie działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych. Wymiar tego zwolnienia ma wynosić 2 dni lub 16 godzin w ciągu roku z zachowaniem prawa do 50% wynagrodzenia. Na koniec należy również wspomnieć, iż projekt nowelizacji kodeksu pracy przewiduje szereg rozwiązań mających na celu uelastycznienie organizacji czasu pracy ze względu na potrzebę dostosowania go do indywidualnych potrzeb pracownika, np. możliwość skorzystania z indywidulanego rozkładu czasu pracy. Z uprawnienia tego będzie mógł skorzystać pracownik wychowujący dziecko do ukończenia przez nie 8 roku życia.

Na ten moment nie możemy powiedzieć kiedy wspomniana nowelizacja wejdzie w życie, gdyż jest ona przedmiotem prac komisji sejmowej.

Gdzie pracownik może szukać pomocy, jeżeli uważa, że narusza się jego prawa pracownicze? Jaki powinien być jego pierwszy krok?

Pracownik, który uważa, że zostały naruszone jego uprawnienia pracownicze ma kilka możliwości dochodzenia swoich praw. Należą do nich m.in. złożenie zawiadomienia do Państwowej Inspekcji Pracy, skorzystanie z bezpłatnego poradnictwa prowadzonego przez Państwową Inspekcję Pracy albo wystąpienie na drogę postępowania sądowego przed sądem pracy.

Piotr Kalbron – Okręgowy Inspektor Pracy w Katowicach. Z początkiem grudnia 2021 roku Rada Ochrony Pracy pozytywnie zaopiniowała jego kandydaturę na stanowisko Okręgowego Inspektora Pracy, które objął z dniem 01.01.2022 r. Od 1 kwietnia 2020 r. pełnił obowiązki Okręgowego Inspektora Pracy w Katowicach, a od 2017 roku pełnił funkcję zastępcy Okręgowego Inspektora Pracy ds. Prawno Organizacyjnych. Jest absolwentem Wydziału Organizacji i Zarządzania Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Ukończył również Studia Podyplomowe z zakresu Prawa Pracy w Uniwersytecie Jagiellońskim. W 2019 roku uzyskał tytuł MBA Excutive w Akademii WSB w Dąbrowie Górniczej.

Rozmawiał Wojciech Napora (Zielona Linia 19524, Centrum Informacyjne Służb Zatrudnienia)