Prawo pracy – czas pracy - Rynek pracy w prawie

Przepisów dotyczących czasu pracy należy szukać w Kodeksie pracy (Dział szósty, rozdział I, art. 128). W pierwszym paragrafie art. 128 znajduje się definicja czasu pracy, która stanowi, że jest to czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.

Warto dodać, że pozostawanie w dyspozycji pracodawcy oznacza stan fizycznej i psychicznej gotowości do wykonywania pracy w wyznaczonym przez pracodawcę miejscu.

Co się wlicza do czasu pracy?

Głównym elementem składającym się na czas pracy jest oczywiście faktyczne świadczenie pracy na rzecz pracodawcy. Na tym się jednak nie kończy. Do czasu pracy wliczają się również niektóre okresy niewykonywania pracy. Zaliczają się do nich m.in. 15-minutowa przerwa w pracy przysługująca pracownikom, których dobowy wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin, przerwy przysługujące pracownicy karmiącej dziecko piersią, czas nauki pracownika młodocianego, czas szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Normy czasu pracy

W Kodeksie pracy znajdziemy dwie główne normy czasu pracy:

• dobową (8 godzin);
• tygodniową (przeciętnie 40 godzin).

Art. 129 § 1 Kodeksu pracy stanowi: czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy.

Przez dobę należy rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, a przez tydzień – 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.

W odróżnieniu od dobowej normy czasu pracy, tygodniowa norma nie ma stałego (sztywnego) charakteru. W jednym tygodniu pracownik może pracować przez więcej niż 5 dni, pod warunkiem, że w innym tygodniu będzie pracował odpowiednio mniej. Najważniejsze, aby w okresie rozliczeniowym czas pracy nie przekroczył przeciętnie 5 dni / 40 godzin w tygodniu.

Tak więc, jeżeli pracownik w jednym tygodniu przepracował 6 dni (po 8 godzin) od poniedziałku do soboty, a w kolejnym tygodniu 4 dni (po 8 godzin) przeciętny czas pracy w tygodniu wyniesie 40 godzin.  

Warto dodać, że ustalenie dnia wolnego w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy należy do pracodawcy. Najczęściej takim dniem jest sobota, ale równie dobrze może to być inny dzień, np. wtorek lub czwartek. Wyjątkiem jest niedziela, która jest dniem ustawowo wolnym od pracy i nie może być w tym przypadku brana pod uwagę.

Okres rozliczeniowy i rozkład czasu pracy

Co do zasady, okres rozliczeniowy, w ramach którego pracodawca dokonuje rozliczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, nie może przekraczać 4 miesięcy. W niektórych uzasadnionych sytuacjach możliwe jest przedłużenie tego okresu, nie więcej niż do 12 miesięcy.

Rozkład czasu pracy pracownika, czyli harmonogram, w którym widnieją dni i wymiar czasu pracy, może być sporządzony w formie pisemnej lub elektronicznej. Powinien on obejmować okres krótszy niż okres rozliczeniowy, jednak co najmniej 1 miesiąc.

Warto dodać, że rozkład czasu pracy może przewidywać różne godziny rozpoczynania pracy w dniach, które są dniami pracy. Przepisy umożliwiają stworzenie takiego harmonogramu, gdzie np. w poniedziałki, środy i piątki praca jest świadczona od 8 do 16, a we wtorki i czwartki od 10 do 18.

Dodatkowo, istnieje wariant, w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy (np. zgodnie z rozkładem pracownicy zaczynają pracę między 8.00 a 8.30 i kończą ją między 16.00 a 16.30, tak by przepracować 8 godzin).

Wojciech Napora (Zielona Linia 19524, Centrum Informacyjne Służb Zatrudnienia)

Źródło:

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (art. 128, 129).

Państwowa Inspekcja Pracy – „Prawo pracy”.