Rozmowa o działalności i wsparciu urzędów pracy [WYWIAD] - Raporty i wywiady

Wiele osób rejestruje się w urzędzie pracy, by mieć tytuł do ubezpieczenia zdrowotnego. Proszę powiedzieć, dlaczego jeszcze, będąc bez pracy, warto zgłosić się do urzędu i zarejestrować jako bezrobotny?

Rzeczywiście jest grupa osób, których celem rejestracji jest ubezpieczanie zdrowotne, a nie poszukiwanie pracy. Na szczęście trwają prace przy nowej ustawie, które mają ten problem rozwiązać. Przede wszystkim celem rejestracji powinna być chęć znalezienia pracy. A powodów jest bardzo dużo. Oprócz dostępu do ofert pracy, mogę wymienić wsparcie doradcy zawodowego w ustaleniu planów zawodowych, przygotowaniu dokumentów aplikacyjnych, przygotowaniu do rozmów z pracodawcami. Kolejne możliwości to staże, szkolenia, bony na zasiedlenie i jeszcze kilka innych form.

Osoby rejestrujące się w urzędzie pracy często mają z tym problem i pytają, czym różni się status osoby bezrobotnej od poszukującej pracy. Może Pan wyjaśnić najważniejsze różnice?

Moim zdaniem ten podział powinien już dawno zniknąć. Tworzy chaos wśród osób zgłaszających się do urzędu, które sądzą, że mogą wybrać, jednak tak naprawdę to reguluje ustawa. Osobą bezrobotną jest osoba niewykonująca żadnej pracy bez względu na formę, niepobierająca renty czy innych stałych świadczeń. Natomiast poszukującym pracy może być każdy, nawet pracujący, który podejmuje decyzję o zmianie pracy i rejestruje się w ewidencji Urzędu.

Oczywiście status osoby bezrobotnej daje możliwość skorzystania ze wszystkich naszych usług i instrumentów wsparcia finansowego. Natomiast osoba poszukująca może jedynie korzystać z usług pośrednictwa pracy i poradnictwa zawodowego, natomiast nie może korzystać z finansowego wsparcia, np. staży.

Jedną z najpopularniejszych form wsparcia oferowanych przez powiatowe urzędy pracy jest dotacja na otwarcie działalności gospodarczej. Jak duży odsetek osób starających się o to wsparcie otrzymuje je i jak wielu udaje się prowadzić działalność przez wymagane 12 miesięcy i dłużej?

Rzeczywiście ta forma pomocy cieszy się dużym zainteresowaniem i na pewno jest najbardziej kosztowną formą pomocy. Jednakże posiada dwie korzyści dla rynku pracy. Po pierwsze, przyznając to wsparcie pomagamy osobom przedsiębiorczym otworzyć własną firmę, wspieramy je finansowo, co jest najbardziej kluczowe w otwarciu biznesu. Po drugie, są to często potencjalni pracodawcy, którzy w niedalekiej przyszłości będą tworzyć miejsca pracy. Natomiast jeśli chodzi o trwałość tego wsparcia, rzadko zdarza się, że osoba nie wytrzyma 12 miesięcy. Natomiast jeśli chodzi o dłuższą perspektywę, to utrzymanie tych firm na rynku jest na poziomie 70-80%.

Jakie inne formy wsparcia oferowane przez urząd pracy cieszą się największą popularnością wśród osób bezrobotnych?

Dużą popularnością cieszą się staże. Na to wsparcie w ubiegłym roku skierowaliśmy najwięcej osób. Jednak bardzo martwi mnie sytuacja stażu. Najniższe wynagrodzenie w ostatnich latach szybko wzrasta, od przyszłego roku planowane jest 4.200 zł, czyli około 3.200 do wypłaty, a stypendium stażowe to nadal zaledwie około 1.600 zł, czyli dwa razy mniej. Obawiam się, że nie będzie chętnych w kolejnych latach, a ci co skorzystają będą notorycznie przerywać staże.

Z jakich form wsparcia – oferowanych przez urzędy pracy - najchętniej korzystają pracodawcy, którzy chcą zatrudnić osoby zarejestrowane w urzędzie pracy?

W przypadku pracodawców mamy podobną sytuację – staże. Bez wątpienia jest to najkorzystniejsza forma dla firm. „Bezkosztowy” pracownik przez 6 miesięcy, a dopiero kolejne 3 miesiące to obowiązek ponoszenia kosztów przez pracodawcę. Jest to naprawdę długi okres, aby poznać potencjalnego pracownika, przystosować go do nowej firmy, stanowiska pracy, a także uzupełnić jego braki.

Drugą formą, z której chętnie korzystają pracodawcy to Krajowy Fundusz Szkoleniowy, czyli możliwość przeszkolenia własnych pracowników. Warunkiem skorzystania z tego wsparcia jest spełnienie kryteriów, które corocznie ustala Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej oraz Rada Rynku Pracy. Co roku zainteresowanie tą formą jest dwukrotnie większe niż nasze możliwości. W ubiegłym roku pracodawcy przeszkolili 1.576 osób.

Ważną częścią działalności urzędów pracy jest legalizacja zatrudnienia cudzoziemców - rejestracja oświadczeń o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcom, wydawanie zezwoleń na pracę sezonową czy przyjmowanie powiadomień o powierzeniu wykonywania pracy obywatelom Ukrainy. Czy od czasu wprowadzenia możliwości powiadamiania urzędu pracy o zatrudnieniu obywatela Ukrainy, to ta forma jest najpopularniejszym sposobem legalizacji pracy cudzoziemców?

Niewątpliwie temat zatrudnienia cudzoziemców jest bardzo istotny na naszym rynku pracy. Z uwagi na braki kadrowe, pracodawcy muszą uzupełniać je osobami ze Wschodu. Liczba oświadczeń z roku na rok wzrasta. W 2022 r. było to ponad 19,5 tysiąca zarejestrowanych oświadczeń. Natomiast zezwolenia na pracę stanowią margines naszych obsługiwanych wniosków. Było ich w ubiegłym roku zaledwie 32. Natomiast, rzeczywiście po wybuchu wojny pracodawcy zamiast oświadczeń dla obywateli Ukrainy, wystarczy, że wysyłają jedynie powiadomienia, że te osoby zatrudnili. Takich powiadomień w ubiegłym roku było 5,5 tysiąca. Zdarzają się jeszcze pracodawcy, którzy jednak rejestrują oświadczenia dla obywateli Ukrainy (3,9 tysiąca). Sądziliśmy, że od momentu wprowadzenia powiadomień, pracodawcy nie będą korzystać z oświadczeń, jednak jak pokazują dane, tak się nie stało, stanowią one nadal znaczącą cześć.

Jak to wygląda średnio miesięcznie? Ile w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białymstoku przyjmuje się powiadomień, ile rejestruje oświadczeń, a ile wydaje zezwoleń na pracę sezonową?

Jeśli chodzi o powiadomienia o zatrudnieniu obywateli Ukrainy, to w ubiegłym roku było to średnio 615 miesięcznie, natomiast w 2023 roku - 558 miesięcznie. Analogicznie - oświadczenia o powierzeniu wykonywania pracy cudzoziemcom w 2022 r. - średnio 1627 w miesiącu. W tym roku to 1077 oświadczeń miesięcznie. Zezwolenia na pracę sezonową to niewielka ilość – kilka miesięcznie.

Z jakimi błędami najczęściej mamy do czynienia jeżeli chodzi o legalizację zatrudnienia cudzoziemców? Chodzi mi o błędy popełniane przy rejestracji oświadczeń, uzyskiwaniu zezwoleń na pracę sezonową oraz wysyłaniu powiadomień o powierzeniu wykonywania pracy obywatelom Ukrainy. Na co pracodawcy powinni zwrócić większą uwagę?

Przy składanych dokumentach, najczęściej popełniany błąd to niedokładny adres miejsca pracy. Musi być podane dokładne miejsce wykonywania pracy, nie mogą być to zapisy ogólne. Drugą rzeczą jest załącznik - oświadczenie o niekaralności, które musi być wystawione nie wcześniej niż 30 dni przed złożeniem wniosku. Ostatnią rzeczą, która uniemożliwia rejestrację oświadczenia/zezwolenia to zaległości pracodawcy w ZUS i podatkach.

Czy wielu obywateli Ukrainy skorzystało z możliwości rejestracji w Powiatowym Urzędzie Pracy w Białymstoku? Jak radzą sobie Państwo z obsługą cudzoziemców?

Od początku konfliktu stworzyliśmy w naszym Urzędzie punkt obsługi osób z Ukrainy, w którym pomagaliśmy osobom zarejestrować się w Urzędzie, jak również pozostałym, które bez rejestracji w Urzędzie potrzebowały kontaktów do firm poszukując pracy. Ponadto punkt był również dobrym miejscem dla pracodawców chcących zatrudnić osoby z Ukrainy. Zatrudniliśmy w nim pracownicę narodowości ukraińskiej, która pomagała w obsłudze osób, tłumaczyła dokumenty, druki na język ukraiński.

Od wybuchu wojny w naszym Urzędzie zarejestrowaliśmy 685 osób. Obecnie są 103 osoby. Pozostałe podjęły pracę, czy to po naszym wsparciu, czy samodzielnie znajdując wolne stanowiska pracy.

Czy z usług powiatowych urzędów pracy mogą korzystać wyłącznie osoby zarejestrowane? Czy są może jakieś formy wsparcia, z których mogą skorzystać również osoby niezarejestrowane? 

Pośrednictwo pracy jest dla wszystkich. Każdy kto szuka pracy może odwiedzić naszych pośredników pracy i uzyskać informacje o ofertach pracy. Ponadto, aplikacja ePraca dostępna jest dla każdego i zawiera oferty pracy z całej Polski, w tym z naszego Urzędu.

Nasza praca nie ogranicza się jedynie do zapisów ustawowych. Wychodzimy poza Urząd i od wielu lat jesteśmy w szkołach podstawowych, spotykamy się z uczniami klas 8 i propagujemy szkolnictwo zawodowe. Jesteśmy w szkołach średnich oraz na uczelniach wyższych. Organizujemy corocznie tragi pracy i nauki, na które wstęp mają wszyscy zainteresowani pracą oraz wyborem szkoły średniej – ścieżki zawodowej.

Urzędy pracy wyznaczają osobom bezrobotnym terminy obowiązkowych wizyt, potwierdzających gotowość do podjęcia pracy. Czy pomiędzy tymi terminami bezrobotni mogą przyjść do urzędu pracy i skorzystać ze wsparcia? Jeśli tak, jakiego?

Terminy to tylko takie minimum w naszych kontaktach, wynikające z zapisów ustawowych. Tak naprawdę współpraca pośrednika pracy, doradcy zawodowego z osobą bezrobotną musi być stała i poparta częstymi kontaktami, niekoniecznie osobistymi, ale np. telefonicznymi czy przez e-mail. Po takiej relacji widzimy, czy dana osoba rzeczywiście poszukuje pracy, czy tylko rejestruje się po ubezpieczenie.

Urzędy pracy działają na podstawie przepisów zawartych – przede wszystkim – w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Dodatkowo wielu rozporządzeń. Sporo mówi się o rewolucyjnych zmianach w przepisach, np. ustawie o aktywności zawodowej. Wie Pan może, czy i kiedy możemy spodziewać się nowych przepisów? Jeżeli tak, jakie są najważniejsze planowane zmiany dotyczące osób bezrobotnych?

Obowiązująca ustawa ma prawie 20 lat. Była wprowadzana w 2004 roku, kiedy rynek pracy naprawdę wyglądał inaczej. Od wielu lat czekamy na nową ustawę, dostosowaną do dzisiejszego rynku pracy, ustawę bardziej elastyczną i dającą samorządom większą swobodę działania. Sytuacja w różnych miejscach Polski jest inna i te same rozwiązania ustawowe nie zawsze są na tyle idealne i uniwersalne, że odnoszą wszędzie dobre efekty. Kluczową kwestią jest oddzielnie od urzędów pracy obowiązku zgłaszania do ubezpieczenia. Tu (w urzędach pracy) muszą pozostać osoby, którym mamy pomóc powrócić na rynek pracy. Pozostałe osoby to klienci pomocy społecznej. Plany wprowadzenia ustawy o aktywności zawodowej zakładały styczeń 2024 roku, jednak patrząc na proces legislacyjny tego aktu, mam pewne obawy czy to się uda.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiał: Wojciech Napora (Zielona Linia 19524, Centrum Informacyjne Służb Zatrudnienia)

Piotr Matusiak – dyrektor Powiatowego Urzędu Pracy w Białymstoku. Ma ponad 26 lat stażu pracy w publicznych służbach zatrudnienia.

Absolwent WSFiZ w Białymstoku na kierunku finanse i bankowość (2000 r.) oraz kierunku zarządzanie i marketing (2002) r. W 2008 roku ukończył studia podyplomowe z zarządzania projektami z wykorzystaniem metodyki PRINCE2. W 2020 roku uzyskał tytuł MBA Excutive na Wydziale Zarządzania Politechniki Białostockiej.